Orta Asya Türk Tarihiyle İlgili Önemli Kavramlar

• Han - Hakan - Kağan - (Hükümdar)
• Tigin (Hükümdarın erkek çocuğu)
• Şad- Tudun (Vali)
• Aygucu (Vezir)
• Buyruk (Devlet bakanı)
• Ağılığ (Hazine Görevlisi)
• Tamgacı - Bitikçi (Katip)
• Hatun - Katun (Hanın eşi)
• Şaman - Kam - Baksı (Din adamı)
• Toy (Şölen)
• Toy - Keneş - Kurultay (Meclis)
• Totem (Kutsal kabul edilen bitki ve ya hayvan)
• Kamdu (Para olarak kullanılan bez parçası)
• Yuğ (Cenaze töreni)
• Kurgan (Mezar)
• Balbal (Mezar taşı)
• Uçmağ (Cennet)
• Tamu (Cehennem)
• Sav (Atasözü)
• Sagu (Ağıt)
• Kopuz (Saz)

• Koşuk (Saz eşliğinde söylenen şiir)
• Yargucı (yargıç)
• Oğuş (Aile)
• Uruğ (Sülale)
• Budun (Millet)
• İl (Devlet)
• Bendizci (Ressam)
  

Orta Asya Kültür Medeniyet

DEVLET YÖNETİMİ

• Hükümdar - Hatun - Kurultay (Toy, Keneş)

Kut : Tanrının seçtiği, Tanrının dünyadaki gölgesi denebilir.

• Kut dan dolayı veraset sistemi vardır.
  

(Kut devletin kısa ömürlü olma sebebidir.) (Ö)

• İkili teşkilat sistemi vardı. (bu da batıya gönderilen kardeş tarafından ülkenin bölünmesine neden olan bir sistemdi.) (Ö)
• Hatun eşi yokken ülkeyi yönetir. Ayrıca meclistede hükümdarla birlikte karar alır.
• Mecliste sonsöz hükümdara aitti. Bu yüzden bu meclis danışma meclisidir.
• Meclise katılanlar: Hükümdar, Hatun, Boybeyleri ve yöneticiler. (Boybeylerinin katılması halkın temsil edildiğinin bir göstergesidir.)

TOPLUM YAPISI

Oğuş (Aile)
Uruğ(Sülale)
Boy (En önemli toplumsal birim)
Budun (Millet)
İl (Devlet)

• Toplumda sınıf ayrımı kölelik yok. (Ö)
• Toy (şölen) her yıl büyük toylar yapılırmış ve herkes katılırmış. Bu toplumsal dayanışmanın bir sembolüdür.
• Sosyal devlet anlayışı vardır (hükümdarın halıknın ne yiyip ne içeceğine nasıl barınacağını bile düşünmesi) (Ö)

HUKUK

• Töre uygulanırdı. (yazısız, zaman içinde oluşan, değişebilir. Bu konuda genel geçer Hükümdar ve Kurultaydır)
• Hükümdar töreye uymak zorundadır. (Ö)
• Yavaş yavaş yazılı hukuk uygulanmaya başlamıştır.
• Töre örfi hukukun kaynağıdır.

ORDU

• Ordu millet anlayışı vardır. (herkes savaş zamanı gönüllü olarak savaşır.)
• Düzenli ordu vardır.
• Onluk sistem vardır.(Mete hanın kurduğu)
• Orta asyada paralı asker yoktur.(paralı asker kullanılmamış ama başka devletler için paralı asker olarak savaşılmıştır.)
• Atlı askerler vardır.(süvari)
• (komutan -> sübaşı)

DİN

• Gök tanrıya inanmışlardır.
• Tek tanrı ve gök yüzünde soyut bir kavramdır.
• Cennet(uçmağ) - cehennem(tamu) vardır.
• Kurban kesme vardır.
• Şaman, Kam, Baksı din adamlarıdır ve ayrıcalıklı değildirler.
• Çeşitli dinlerin benimsenmiş olması göçebelikten dolayıdır.

EKONOMİ

• Hayvancılıkla uğraşmışlardır.
• Ticaret yapmışlardır. (Kamdu ismini verdikleri bez paralar kullanmışlardır.)
• Madencilikte oldukça iyidirler.
• Dokumacılık yapmışlardır.
• Uygurlardan sonra tarımlada uğraşmışlardır.

YAZI DİL EDEBİYAT

Alfabelari

• Orhun alfabesi
• Uygur alfabesi (orhun ve uygur alfabesi kendi alfabeleridir fakat daha bir çok alfabeyi kullanmışlardır bunun nedeni ticarettir.)
• Kiril alfabesi
• Arap alfabesi (en yoğun kullanılan)
• Soğd alfabesi (Sasaniler)
• Latin alfabesi

TAKVİM

• 12 hayvanlı Türk takvimini kullanmışlardır.

EDEBİYAT ÜRÜNLERİ

Sözlü

• Sav ->atasözü
• Sagu -> ağıt
• Koşuk -> kopuz eşliğinde söylenen şiir
• Destan

Yazılı

• Orhun anıtları ->Göktürk
  
• Karabalgasun ->Uygur
• Yenisey ->Kırgızlar

SANAT

• Resimler vardır. Fresklerede rastlanmaktadır.(Fresk : Duvar resmi)
• Tiyatro vardır.
• Müzik vardır.
• Heykelcilik yapmışlardır.
• Mimari gelişmiştir.
• Halı dokumacılığı
• El sanatları (oyma kakma vs)
• Minyatür yapmışlardır.(Yaşadıkları herşeyi minyatüre ettikler için belge niteliği taşımaktadır.)
  

Diğer Türk Devletleri ve Bilinmesi Gerkenler

KIRGIZLAR

• Manas destanı (en uzun destan) (Ö)
• Yenisey yazıtı

HAZARLAR

• Museviliği benimsemişlerdir. (Ö)
• Diğer dinlere hoşgörü anlayışı

AVARLAR

• Avrupada kurulmuşlar.
• İstanbul'u ilk kuşatan devlet (Ö)

TÜRGİŞLER

• İlk metal parayı kullananlar. (daha önce Göktürklerde de kullanıldığı konusunda bir bilgi ortaya atıldı fakat literatürde geçerli olan Türgişlerdir.) (Ö)

KARLUKLAR (Karahanlılar)

• İslamiyeti ilk kabul eden Türk devletidir.(Ö)

(bundan öncesi hep İslamyetten önceki Türklerdi Karluklardan sonrası İslamyet dönemi olmuştur.)

Uygurlar

• İlk din değiştiren devlettir. (Ö)
• Dinleri Manizm ve Budizm dir.
• Uluscu - millyetci bir devlettir.
  
• Mani dinine göre: et yemek ve savaş yapmak yasaktır.
• Tarım başlamıştır. (Ö)
• İlk yerleşik yaşama geçen Türk devletidir. (Ö)
• Kağıt ve matbaa kullanmışlardır.
• Yazılı hukuka geçmişlerdir.
• Ticari sözleşmeler yazılı hale gelmiştir.
• Milli alfaceleri olmuştur (uygur alfabesi)
• Türk tiyatrosunun temelini atmışlardır.
• Destanları Türeyiş ve Göç tür (Ö)
• Karabalgasun (sine uşi ) yazıtlarını yazmışlardır.
• Askeri alanda geridirler (mani dinine göre savaşmak yasaktır)
• Moğol egemenliğine girerek yıkıldıar.
• Moğolları Türkleştirdiler.
  

II. Göktürkler (Kutluk)

• Çin esaretindeki Türkler Kutluk(İlteriş) Kağan tarafından bir araya toplanarak kuruldu. (İlteriş : halkı bir araya toplayan birleştiren)
• Bilge Kağan ve Kültigin zamanı en parlak dönemidir.
  
• Vezir Tonyukuk İlterişte dahil olmak üzere Bilge kağan ve Kültigine vezirlik yapmıştır.
• En önemli eserleri Orhun Anıtlarıdır. (Türk edbiyatının ilk yazılı belgesidir)
• Tonyukuk Kültigin ve Bilge kağanın ölümü üzerine devlet zayıfladı. Uygurlar Karluklar ve Basmiller tarafından yıkıldı.

Anıtların İeriği

• Türk devlet geleneği
• Türk - Çin ilişkileri
• Hükümdar ve halkın karşılıklı ilişkileri (sosyal devlet anlayışı)

Göktürkler

Göktürklerle ilgili bilinmesi gerekenler :

• Türk adıyla kurulan ilk devlettir. (Ö)
  
• Devlet ve millet bilinci başlamıştır. (Ö)
• Aşırı uluscu - milliyetci bir devlettir.
  
• İlk Türk alfabesi (ilk milli alfabe) (Ö)
• Destanları Bozkurt ve Ergenekondur. (Ö)
• Yönetim için doğu - batı olarak ikiye ayrılıp(ikili teşkilat) daha sonra çıkan yönetim problemlerinden dolayı ikiye bölünmüştür. Çin egemenliğine girmiştir.
• Çinden kaçıp II. Göktürk(Kutluk) devletini kurdular.

İkili teşkilat nedir ?
Devlet doğu - batı olmak üzere ikiye ayrılır. Doğu devletin beynidir ve han burada bulunur. Batıda ise Han ın kardeşi bi nevi valilik yapar. Fakat devletle ilgili bütün kararları doğu alır ve uygular. Buna eyalet sistemi diyebiliriz.

Avrupa Hun Devleti

Avrupa Hun Devletiyle ilgili bilinmesi gereken özellikler şunlardır :

• Avrupada kurulan ilk Türk devleti
• Kurucusu Balamir
• En önemli hükümdarı Attila
• Attila Bizansı vergiye bağladı
• Yeni göçlerle desteklenmedikleri için asimile olup yıkıldılar
  

Kavimler Göçünün Sonuçları

• Avrupa Hun Devleti Kuruldu.
• Günümüz Avrupasının temelleri atılmış oldu.
• İlkçağ bitti ortaçağ başladı. (Ö)
• Roma ikiye ayrıldı.
• Merkezi otorite zayıfladı, Feodolite ortaya çıktı. (Ö)
• Papalık - hristiyanlık yayıldı.
  

Asya Hun Devleti (Büyük Hun Devleti)

Büyük Hunların Bilinmesi Gereken Özellikleri

• Kurucusu Teoman dır.
• İlk Türk devletdir.
• İlk Türk siyasi birliğidir.
• Destanları Oğuz Kağan destanıdır.
  
• Metehan'la en parlak dönemini yaşamıştır.(Ö)
• Türk - Çin mücadeleleri görülmüştür. (İpek yoluna sahip olmak için)
• Çin seddi inşaa edilmiştir.
• Mete orduda 10'luk sistemi kurdu. (Ö)
  
• İpek yolu ilk kez Mete'yle Türklerin eline geçti.(Ö)
• Çin politikası (Mete çin imparatorluğunu yenmesine rağmen Çin topraklarında yaşamadı. Çünkü halkının Çinde asimile olacağını düşündü.)(Ö)
• Çin entrikaları (Çin prensesleryle evlilik yaptılar. Fakat çin prensesleri ajanlık yaptılar) (Ö)
• İpek Yolu kaybedildi.
• Mete Han öldü ve yerine 11 oğlu geçti.
• Asya Hun Devleti Kuzey - Güney olmak üzere ikiye ayrıldı.
• Çin egemenliğine girerek yıkıldı.
• Daha sonra Çin devleti içerisinde yaşayamayıp kuzeye doğru kaçtılar. Kuzeyde yaşayan Germenlerda onlardan kaçtı ve kavimler göçü başlamış oldu (MÖ375).
  

İskitler (Sakalar)

İskitlerin Bilinmesi Gereken Özellikleri

• Tarihteki ilk Türk topluluğudur.
• Liderleri Alper Tungadır.
• Destanları "Şu" ve "Alper Tunga" dır.
• Atı ilk olarak İskitler evcilleştirmiştir.
• Mezarlarına Kurgan denirdi.
• Mezarların başına Balbal adı verilen heykelleri dikerlerdi. Bu heykeller mezardaki kişinin öldürdüğü düşman sayısı kadar dikilirdi.
• Heykel sanatını başlatmışlardır.

Ahirete İnanışlarının Kanıtı

• Balballar ahirette kendisini öldürene köle olacak diye düşünürlerdi.
• Kişiler özel eşyalarıyla gömülürlerdi.
• Kişi ölünce atıda öldürülüp yanına gömülürdü.
• Mezarlarda mumyalara rastlanmıştır.
• Cennet - Cehennem kavramlarını kullanırlardı.
  

Orta Asya Türk Tarhi (İslamiyet Öncesi)

Türklerin Özellikleri

• Hayvancılıkla geçimlerini sürdürürlerdi.
• Göçebe bir yaşam sürdürüyorlardı.
• Orta asyada bozkırlarda yaşıyorlardı.
• At - araba - tekerlek kullanırlardı.

Göçebeliğin Nedenleri

• Nüfus yoğunluğu
• İklim koşulları
• Salgın hastalıklar
• Çin baskısı
• İç karışıklıklar

Göçün Sonuçları

• Türk kültürü geniş bir alana yayılmış oldu.
• Türk tarihini araştırmak zorlaştı.
• Mimari gelişmedi.
• Tarım gelişmedi.
• Sanat taşınabilir şekilde yapıldı.
• Uzun süreli hapis cezaları verilmedi.
  

Yerleşikliğin Kanıtı

• Mimari gelişmeler -> Freskler (duvar resimleri)
• Tarım -> Sulama kanalları, orak, saban vb. eşyaların bulunması.

Yerleşikliğin Kanıtı Olamayan Özellikler

• Toprakta tahıl taneleri bulunması. Çünkü ticaret yapıyorlardı.
• Tahıl öğütle aletlerinin olması. Bunlar göçle birlikte taşınabiliyordu.
• Madencilik yapmaları. O dönemde Türkler madeni en iyi şekilde işlemişlerdir.
• Halı - kilim kullanmaları. Göçebe yaşamda evler yerine çadırlar kurulurdu, bu çadırlarda keçi kılından elde edilen halı ve kilimler kullanılırdı.
  

Merhabalar

Merhaba blog ziyaretcilerim

Ben bu yıl kpssdershanesine gidiyorum ve derslerimiz başladı. Bende bir blog oluşturup bütün kpss öğrencileriyle tarih ders notlarımı paylaşmayı düşündüm. Böylece hem benim derslerim pekişecek hemde vatana millete faydalı bişey yapmış olacağım.

Ama sizden bir isteğim var lütfen B.Ö.T.E öğrencileri bu blogdan yararlanmasın :D rakiplerimin gelişip daha sonra benden fazla puan alması beni çok üzer :D

Neyse bloglamaya başlayayım artık.

(Not : Önemli olan maddelerin sonuna (Ö) koyma gayretindeyim.)
(Not : Konuları dershane hocalarımın gerekli gördüğü ölçüde yazacağım.)

İyi bloglar ...